ابن‌ابی‌لیلی ابوعیسی عبدالرحمان یسار انصاری کوفیاِبْنِ اَبی لِیْلی، ابوعیسی عبدالرحمان یسار انصاری کوفی (د ۸۳ق/ ۷۰۲م)، فقیه، قاضی، قاری و محدث شیعی است. ۱ - زندگینامهتاریخ دقیق تولد عبدالرحمان روشن نیست. ابونعیم [۱]
ابونعیم اصفهانی، احمد، ج۴، ص۳۵۳، حلیة الاولیاء، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
گفته است که او در روزگار خلافت ابوبکر تولد یافت، اما به گفته دیگر مورخان او در زمان خلافت عمر - ۶ سال مانده به پایان خلافت وی - زاده شد. [۲]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۶، ص۲۶۰، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵-۱۳۲۶ق.
[۳]
خطیب بغدادی، احمد، ج۱۰، ص۱۹۹، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتاب العربی.
پدر او ابولیلی، مدنی انصاری و از یاران پیامبر (ص) بود که همراه وی در جنگ احد و جنگ‌های پس از آن شرکت جست و سپس به کوفه کوچید و در کنار علی (ع) جنگید و در رکاب او در جنگ صفین شهید شد. [۴]
نووی، محیی‌الدین بن شرف، ج۱، ص۳۰۳، تهذیب الاسماء، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.
۲ - از تابعینعبدالرحمان از تابعین و از محدثان بنام اسلامی است که به گفته خود حدود ۱۲۰ تن از اصحاب پیامبر را دیده [۵]
ابونعیم اصفهانی، احمد، ج۴، ص۳۵۱، حلیة الاولیاء، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
و از بسیاری از آنان حدیث شنیده و نقل کرده است.۳ - از راویانبنامترین کسانی که وی از آنان حدیث روایت کرده عبارتند از مُعاذ بن جَبَل، [۶]
ابن حبان، محمد، ج۲، ص۴۹، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، دارالمعرفة.
مقداد، ابن مسعود، سهل بن حنیف، عبدالرحمان بن ابی بکر، قیس بن سعد، عبدالله بن زید ابن عبدربه، ابوموسی، ام هانی دختر ابوطالب، انس، صهیب، عبدالله بن عکیم، عبدالرحمان سمره، اسید بن حضیر [۷]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۶، ص۲۶۰، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵-۱۳۲۶ق.
و نیز ابوسعید خدری، [۸]
نووی، محیی‌الدین بن شرف، ج۱، ص۳۰۴، تهذیب الاسماء، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.
عمر، عثمان، علی (ع)، سعد بن ابن وقاص، بلال، حذیفه، ابوذر، عبدالله بن عباس، ابن عمر، ابی بن کعب، کعب بن عجزه، براء بن عازب، ابودرداء، ابوایوب، پدر خود ابولیلی، زید بن ارقم، ثوبان و ابوجحیفه. [۹]
ابونعیم اصفهانی، احمد، ج۴، ص۳۵۳، حلیة الاولیاء، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
۴ - وثاقترجال شناسان عموماً ابن ابی لیلی را به نیکی و پارسایی و پرهیزکاری ستوده و او را ثقه دانسته‌اند، ولی برخی از آنان در این‌که وی مستقیماً از مشایخی مانند عمر و بلال روایت کرده باشد تردید کرده‌اند. [۱۰]
نووی، محیی‌الدین بن شرف، ج۱، ص۳۰۴، تهذیب الاسماء، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة.
[۱۱]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۶، ص۲۶۱، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵-۱۳۲۶ق.
۵ - پیرو علی (ع)وی از پیروان امام علی (ع) و از مدافعان او در برابر مخالفان بود. در جنگ جمل رایت او را در دست داشت [۱۲]
ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج۳، ص۱۲۶.
و در جنگ‌های صفین و نهروان نیز حضور و شرکت داشت و برخی از روی‌دادهای صفین را روایت کرده است. [۱۴]
طوسی، محمد، ج۱، ص۹۸، اختیار معرفة الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
[۱۵]
طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۱۰۸۶.
ابن ابی لیلی پس از علی (ع) هم‌چنان به راه او پای‌دار ماند. در روزگار فرمان‌روایی حجاج ابن یوسف ثقفی (د ۹۵ق/۷۱۴م) ابتدا از سوی وی در کوفه منصب قضا یافت، اما پس از چندی مورد خشم قرار گرفت و برکنار شد. حجاج از او خواست که علی (ع) را ناسزا گوید، اما وی خودداری کرد. [۱۶]
ذهبی، شمس‌الدین محمد، ج۱، ص۵۸، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
حجاج هم چندان او را تازیانه زد که پشتش سیاه شد. [۱۷]
قهپایی، عنایت‌الله، ج۴، ص۷۲، مجمع الرجال، به کوشش ضیاءالدین اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۴ق.
از این رو هنگامی که ابن اشعث در ۸۳ق/۷۰۲م با حجاج به پیکار برخاست، ابن ابی لیلی بی‌درنگ به یاری ابن اشعث شتافت.۶ - وفاتدر تاریخ مرگ و چگونگی درگذشت او اختلاف است، ولی بیشتر مورخان سال ۸۳ق را پذریفته‌اند. ۷ - علمابن جزری [۱۹]
ابن جزری، محمد، ج۱، ص ۳۷۶، غایة النهایة، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
آورده است که ابن ابی لیلی علم قرائت را از علی (ع) آموخت.به گفته ابونعیم [۲۰]
ابونعیم اصفهانی، احمد، ج۴، ص۳۵۱، حلیة الاولیاء، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
خانه او محل تجمع قاریان بود و با این‌که در آن روزگار اجتهاد و فتوا به گونه‌ای که در روزگاران بعدی مطرح شد، آشکارا طرح نشده بود، ابن ابی لیلی در مسائل فقهی و علم احکام صاحب نظر بود و برخی از آرای فقهی او را بلاذری آورده است. [۲۱]
بلاذری، احمد، ج۱، ص ۴۳۳-۴۳۴، فتوح البلدان، به کوشش رضوان محمد رضوان، بیروت، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸م.
با این‌همه او در حدیث شهرت دارد و کسان بسیاری از وی حدیث شنیده و نقل کرده‌اند، از جمله: مجاهد، عمرو بن مره، عطاء بن سائب، اعمش، شعبی، زید بن حارث، عبدالاعلی، حکم ابن شعبه، [۲۲]
ابونعیم اصفهانی، احمد، ج۴، ص۳۵۱-۳۵۵، حلیة الاولیاء، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
نیز فرزندش عیسی و نوه‌اش عبدالله بن عیسی، و هم‌چنین عمرو بن میمون، ثابت بنانی، حکم بن عُتَیبه، حسین بن عبدالرحمان، یحیی بن جزار، هلال الوزان، یزید بن ابی زیاد، ابواسحاق شیبانی، منهال بن عمرو، عبدالملک بن عمیر و اسماعیل بن ابوخالد. [۲۳]
ابن حجر عسقلانی، احمد، ج۶، ص۲۶۰-۲۶۱، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵-۱۳۲۶ق.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن جزری، محمد، غایة النهایة، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م. (۲) ابن حبان، محمد، المجروحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، دارالمعرفة. (۳) ابن حجر عسقلانی، احمد، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵-۱۳۲۶ق. (۴) ابن خلکان، وفیات الاعیان. (۵) ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م. (۶) بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش رضوان محمد رضوان، بیروت، ۱۳۹۸ق/ ۱۹۷۸م. (۷) خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتاب العربی. (۸) ذهبی، شمس‌الدین محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق. (۹) طبری، تاریخ طبری. (۱۰) طوسی، محمد، اختیار معرفة الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش. (۱۱) قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، به کوشش ضیاءالدین اصفهانی، اصفهان، ۱۳۸۴ق. (۱۲) نووی، محیی‌الدین بن شرف، تهذیب الاسماء، قاهره، ادارة الطباعة المنیریة. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ابی لیلی»، ج۲، ص۸۵۰. رده‌های این صفحه : امام علی | تابعین | تاریخ معصومان | حدیث شناسی | درگذشتگان سال 82 (قمری) | رجال | محدثین شیعه | یاران امام علی
|